Tự chủ giáo dục nghề nghiệp: Điều kiện để theo kịp thị trường lao động

Trong bối cảnh thị trường lao động biến động nhanh, yêu cầu về kỹ năng ngày càng cao, quyền tự chủ được xem là chìa khóa để hệ thống giáo dục nghề nghiệp (GDNN) đổi mới chương trình đào tạo và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Tuy nhiên, trên thực tế, quyền tự chủ tuy đã được trao nhưng ở không ít cơ sở GDNN vẫn chưa được phát huy đầy đủ.

Định hướng phát triển GDNN giai đoạn 2021–2030 đã xác định rõ vai trò của tự chủ trong xây dựng chương trình đào tạo theo hướng mở, linh hoạt, gắn với trách nhiệm giải trình xã hội. Thực tế cho thấy, giai đoạn 2011–2020, hệ thống GDNN tuyển sinh gần 19,7 triệu người, tỷ lệ người học có việc làm sau tốt nghiệp đạt trên 80%. Một số cơ sở gắn kết tốt với doanh nghiệp thậm chí đạt tỷ lệ việc làm gần 100%.

PGS.TS Nguyễn Tiến Đông . Ảnh: NVCC

Tuy vậy, GDNN vẫn chưa theo kịp yêu cầu của thị trường lao động. Quy mô đào tạo còn hạn chế, cơ cấu ngành nghề chưa hợp lý, chất lượng đào tạo chưa đồng đều. Đặc biệt, hệ thống GDNN chưa đủ “mở” để tạo điều kiện cho học tập suốt đời, nhất là với lao động trưởng thành và lao động chuyển đổi nghề.

Một trong những điểm nghẽn lớn là quyền tự chủ chưa đi kèm trách nhiệm giải trình. Nhiều cơ sở GDNN chưa công khai đầy đủ chuẩn đầu ra, tỷ lệ việc làm sau tốt nghiệp, mức độ đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp để xã hội giám sát. Mô hình đào tạo vẫn thiếu các chương trình ngắn hạn, đào tạo lại hoặc đào tạo linh hoạt.

Thực hiện tự chủ đòi hỏi mỗi cơ sở GDNN phải đổi mới tư duy quản trị, lấy doanh nghiệp và người học làm trung tâm. Nhà trường cần chủ động xây dựng chương trình đào tạo phù hợp lợi thế địa phương, ngành nghề mũi nhọn, tăng cường liên kết với doanh nghiệp và các cơ sở giáo dục phổ thông để phân luồng, hướng nghiệp hiệu quả.

Để tự chủ thực chất, chương trình đào tạo cần được thiết kế theo mô-đun tín chỉ linh hoạt thay vì niên chế cứng nhắc.

Ảnh: Trường Cao đẳng Lý Thái Tổ

Thực tiễn cho thấy, những mô hình gắn kết chặt với doanh nghiệp thường mang lại hiệu quả cao. Trường Cao đẳng Lý Thái Tổ (Bắc Ninh) là một ví dụ. Sau 5 năm hoạt động, nhà trường đạt trên 95% sinh viên tốt nghiệp có việc làm ổn định. Sinh viên được thực hành trên dây chuyền công nghệ mới, tham gia sản xuất sản phẩm thực tế và hình thành tác phong công nghiệp ngay trong quá trình học.

Để tự chủ thực chất, chương trình đào tạo cần được thiết kế theo mô-đun tín chỉ linh hoạt thay vì niên chế cứng nhắc. Cách tiếp cận này cho phép người học tích lũy từng chứng chỉ kỹ năng, học liên tục hoặc gián đoạn, đồng thời tạo điều kiện liên thông lên trình độ cao hơn. Song song đó là đa dạng hóa phương thức đào tạo: đào tạo ngắn hạn, đào tạo lại, đào tạo tại doanh nghiệp, đào tạo trực tuyến kết hợp.

Quyền tự chủ cũng cho phép các trường nhanh chóng cập nhật công nghệ mới, tích hợp kỹ năng số, tự động hóa và chuyển đổi xanh vào chương trình đào tạo. Tuy nhiên, tự chủ phải đi kèm cơ chế kiểm soát chất lượng. Các cơ sở GDNN cần công khai chuẩn đầu ra, chịu sự kiểm định độc lập và minh bạch thông tin với xã hội.

Về chính sách vĩ mô, việc ban hành Luật GDNN (sửa đổi) với các quy định cụ thể về quyền tự chủ, cơ chế liên thông và công nhận tín chỉ là tín hiệu tích cực để GDNN phát huy tính chủ động. Tuy nhiên, cần có chính sách khuyến khích doanh nghiệp tham gia đào tạo. Doanh nghiệp phải thực sự trở thành “nhà đào tạo thứ hai”, cùng nhà trường phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

PGS.TS Nguyễn Tiến Đông (Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Lý Thái Tổ – Bắc Ninh)