Ngành nghề mới trong kỷ nguyên kinh tế số

Thế giới đang bước vào giai đoạn chuyển mình chưa từng có dưới tác động của Cách mạng công nghiệp 4.0 và xu hướng phát triển bền vững. Trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, Internet vạn vật cùng với năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn… đang đồng thời định hình lại cấu trúc kinh tế toàn cầu.

Việt Nam đang đứng trước cơ hội bứt phá nếu biết tận dụng các lợi thế. Việc nâng tầm hệ thống giáo dục nghề nghiệp (GDNN), đào tạo ra lực lượng lao động mới có kỹ năng số, kỹ năng xanh và khả năng thích ứng nhanh với thị trường việc làm toàn cầu chính là “chìa khóa” then chốt.

Ông Tô Xuân Giao – Phó Trưởng VPĐD Hiệp hội GDNN và Nghề CTXH Việt Nam tại TP. HCM

Tác động kép: cơ hội và thách thức

Sự kết hợp giữa số hóa và xanh hóa đang mở ra động lực mới cho tăng trưởng bền vững. Việt Nam có thể tận dụng trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật, dữ liệu lớn để tối ưu hóa sản xuất, tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải. Trong nông nghiệp, ứng dụng công nghệ cao giúp tăng năng suất, cải thiện chất lượng và giảm thiểu tác động môi trường.

Chuyển đổi kép cũng thúc đẩy sự hình thành các ngành công nghiệp mới như năng lượng tái tạo, sản xuất thông minh, kinh tế tuần hoàn, dịch vụ công nghệ cao. Những lĩnh vực này vừa tạo thêm việc làm vừa giúp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Tuy nhiên, rào cản vẫn còn hiện hữu. Hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ, chi phí đầu tư ban đầu lớn, nguồn nhân lực thiếu kỹ năng chuyên sâu, nguy cơ mất việc làm do tự động hóa và hệ thống pháp lý còn chậm hoàn thiện khiến doanh nghiệp gặp khó khi thích ứng với sức ép cạnh tranh quốc tế.

Khung năng lực: bước đi chiến lược

Để kiến tạo nền kinh tế số, vai trò dẫn dắt của Chính phủ và Bộ GD&ĐT mang tính quyết định. Việc ban hành các khung năng lực sẽ tạo nền tảng chuẩn hóa năng lực công dân số, giúp hình thành lực lượng lao động đáp ứng đồng thời yêu cầu của công nghiệp 4.0 và chuyển đổi xanh.

Những khung năng lực được ban hành chính là “chiếc chìa khóa” để hình thành thế hệ công dân số, đáp ứng yêu cầu của công nghiệp 4.0 và chuyển đổi xanh. (Hình minh họa)

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 2222/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình chuyển đổi số trong GDNN đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Quyết định số 1117/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình xây dựng mô hình nguồn tài nguyên giáo dục mở trong giáo dục đại học. Thông tư số 02/2025/TT-BGDĐT đã chính thức quy định Khung năng lực số cho người học, tạo hành lang pháp lý quan trọng để chuẩn hóa năng lực công dân trong môi trường số.

Trong nhà trường, cần chuyển mạnh từ “đào tạo theo năng lực sẵn có” sang “đào tạo theo nhu cầu xã hội”. Điều này đòi hỏi gắn chặt đào tạo với dự báo thị trường lao động và nhu cầu doanh nghiệp. Cơ chế hợp tác chặt chẽ với doanh nghiệp phải được thúc đẩy toàn diện, từ thiết kế chương trình, xây dựng tiêu chuẩn nghề đến giảng dạy và đánh giá. Các cơ sở GDNN cũng phải trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, nơi giảng viên và sinh viên nghiên cứu, phát triển dự án thực tế, thậm chí đi trước doanh nghiệp trong thử nghiệm công nghệ.

Cần thay đổi nhận thức xã hội

Để đào tạo nhân lực công nghệ cao, cần đầu tư đồng bộ vào cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm và công nghệ mô phỏng hiện đại. Chính phủ phải có cơ chế hỗ trợ vốn và ưu đãi thuế để các cơ sở GDNN mạnh dạn đầu tư. Đội ngũ giảng viên cần được đào tạo lại, luân chuyển làm việc tại doanh nghiệp để tích lũy kinh nghiệm thực tiễn, đồng thời tham gia nghiên cứu đổi mới công nghệ.

Bên cạnh chương trình dài hạn, cần đa dạng hóa các khóa học ngắn hạn, chứng chỉ kỹ năng để người lao động học tập suốt đời, thích ứng linh hoạt với thay đổi của thị trường. Đây cũng là cách để giảm thiểu nguy cơ mất việc do tự động hóa, đồng thời mở ra cơ hội nghề nghiệp mới cho người lao động.

Một nhiệm vụ không kém phần quan trọng là thay đổi nhận thức xã hội về GDNN. Học nghề cần được nhìn nhận như con đường lập nghiệp chính đáng, vững chắc trong bối cảnh nền kinh tế đang cần nhân lực kỹ năng cao. Giáo dục hướng nghiệp phải được triển khai sớm ngay từ bậc phổ thông, kết hợp cùng công cụ AI trong phân tích dữ liệu để đưa ra lộ trình nghề nghiệp cá nhân hóa, chính xác và dài hạn.

Cơ hội việc làm rộng mở

Nhu cầu nhân lực trong các ngành AI, an ninh mạng, năng lượng tái tạo, quản lý môi trường đang tăng mạnh. Việt Nam cần khoảng 150.000 – 200.000 nhân sự AI và hơn 700.000 nhân sự an ninh mạng trong thời gian tới. Khoảng trống này là cơ hội lớn cho sinh viên GDNN, những người có lợi thế thực hành và khả năng làm việc ngay. Thu nhập trong các ngành nghề này cũng vượt trội, thường cao hơn mặt bằng chung từ 2 đến 3 lần.

Tuy nhiên, để tận dụng cơ hội, sinh viên cần rèn luyện kỹ năng mềm, ngoại ngữ, tinh thần học tập suốt đời và khả năng thích ứng nhanh. Khi biết coi AI là công cụ đồng hành, thế hệ trẻ sẽ có nhiều lợi thế để khẳng định vị thế trong thị trường lao động toàn cầu.

Chuyển đổi số và chuyển đổi xanh đang mở ra thời cơ vàng cho Việt Nam, đồng thời đặt ra yêu cầu cấp bách đối với GDNN. Vai trò dẫn dắt của Chính phủ và Bộ GD&ĐT trong việc ban hành khung năng lực, đặc biệt là khung năng lực số, đã đặt nền móng chiến lược. Nhưng để đi xa hơn, cần sớm có quyết định khung năng lực số cho công dân Việt Nam, đồng thời ban hành thêm khung năng lực xanh, khung năng lực AI và các khung năng lực ngành nghề khác.

Khi hệ thống khung này được triển khai đồng bộ trong giáo dục và đào tạo, GDNN sẽ không chỉ đáp ứng nhu cầu nhân lực hiện tại mà còn trở thành trụ cột cho sự phát triển bền vững, giúp Việt Nam hội nhập sâu vào kinh tế thế giới trong kỷ nguyên số./.

Tô Xuân Giao – Phó Trưởng VPĐD Hiệp hội GDNN và Nghề CTXH Việt Nam tại TP. HCM

Bài liên quan

Năng lực số tạo sức bật cho giáo dục nghề nghiệp

Thách thức trong đào tạo, đáp ứng nhu cầu kỹ năng lao động của kỷ nguyên công nghệ và số hóa

Ngày càng nhiều người trẻ rời bỏ công việc ổn định, chọn làm freelance

Hiệp hội GDNN và Nghề CTXH Việt Nam: Tự tin bước vào kỷ nguyên số