Hotline: 
Nhân dịp kỷ niệm 135 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 – 19/5/2025), bài viết này điểm lại những tư tưởng sâu sắc và có tính thời đại của Người đối với công tác giáo dục nghề nghiệp – lĩnh vực mà Người luôn coi là nền tảng để kiến thiết đất nước, xây dựng con người, và phát triển bền vững xã hội. Ánh sáng tư tưởng ấy vẫn đang soi rọi hành trình đào tạo nguồn nhân lực cho Việt Nam trong kỷ nguyên chuyển đổi số và hội nhập quốc tế.
Trong suốt tiến trình cách mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là nhà lãnh đạo thiên tài, mà còn là người đặt nền móng lý luận và thực tiễn cho sự nghiệp giáo dục nước nhà. Trong đó, tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục nghề nghiệp mang ý nghĩa đặc biệt, bởi nó gắn liền với mục tiêu đào tạo nguồn nhân lực có tay nghề, phục vụ công cuộc kiến thiết và bảo vệ Tổ quốc. Ngày nay, khi đất nước bước vào thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, việc tiếp tục nghiên cứu, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong phát triển giáo dục nghề nghiệp càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Tư tưởng Hồ Chí Minh – nền tảng lý luận của chiến lược phát triển giáo dục nghề nghiệp
Chủ tịch Hồ Chí Minh là người sớm nhận thức rõ vai trò của giáo dục đối với sự nghiệp giải phóng dân tộc và kiến thiết đất nước. Ngay từ năm 1927, trong tác phẩm Đường Kách mệnh, Người khẳng định: “Muốn cứu nước và giải phóng dân tộc không có con đường nào khác ngoài con đường cách mạng vô sản”[1]. Để thực hiện được sứ mệnh đó, giáo dục, đặc biệt là giáo dục nghề nghiệp, cần được quan tâm đặc biệt nhằm chuẩn bị đội ngũ lao động có tri thức, kỹ năng và đạo đức cách mạng.
Sau Cách mạng tháng Tám 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp tục đặt vấn đề phát triển giáo dục lên hàng đầu. Trong Thư gửi học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Người nhấn mạnh: “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các cháu”[2].
Giáo dục nghề nghiệp, theo Người, không tách rời khỏi mục tiêu lớn của giáo dục toàn diện – đó là đào tạo con người phát triển cả đức, trí, thể, mỹ và lao động. Trong nhiều bài viết, bài nói chuyện, Hồ Chí Minh nhấn mạnh rằng: “Học để hành, học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn, nhà trường gắn liền với xã hội”[3].
Giáo dục nghề nghiệp gắn với lý tưởng phụng sự Tổ quốc và Nhân dân
Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục nghề nghiệp không đơn thuần là đào tạo kỹ năng, mà sâu xa hơn là đào tạo con người có đạo đức, có lý tưởng cách mạng, biết yêu lao động và cống hiến cho xã hội. Người khẳng định: “Lao động là nghĩa vụ thiêng liêng, là nguồn sống, là hạnh phúc của con người”[4].
Với thanh niên – lực lượng xung kích trong công cuộc dựng xây đất nước – Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Thanh niên muốn trở thành người công dân tốt, cán bộ tốt thì trước hết phải học nghề…”[5]. Người đặc biệt quan tâm đến việc dạy nghề cho thanh niên nông thôn, vùng dân tộc thiểu số, coi đó là phương tiện giúp họ thoát nghèo, phát triển kinh tế gia đình và góp phần xây dựng quê hương.
Người phản đối tư tưởng coi thường lao động chân tay, tách rời giữa học và hành. Người phê phán lối học hình thức, xa rời thực tế: “Học mà không hành thì học vô ích. Hành mà không học thì hành không trôi chảy”[6].
Quan điểm “học để làm” – nền tảng của giáo dục nghề nghiệp thực tiễn
Một trong những tư tưởng cốt lõi của Hồ Chí Minh đối với giáo dục nghề nghiệp là gắn học với hành, lý luận với thực tiễn, nhà trường với sản xuất. Người viết: “Phải làm cho học sinh học để làm, học để hành, học để phục vụ nhân dân, phục vụ kháng chiến và kiến quốc”[7].
Quan điểm ấy không chỉ là khẩu hiệu, mà đã được Hồ Chí Minh cụ thể hóa bằng những chính sách, hành động thực tiễn. Ngay trong kháng chiến chống Pháp, Người chỉ đạo mở các lớp bổ túc văn hóa kết hợp dạy nghề cho bộ đội, thanh niên, nông dân. Trong công cuộc xây dựng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc sau năm 1954, Người nhiều lần đến thăm các trường kỹ thuật, trường nghề và khuyến khích mở rộng mô hình đào tạo nghề sát thực tế sản xuất.
Trong thời đại ngày nay, trước yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, tư tưởng ấy càng trở nên cấp thiết. Giáo dục nghề nghiệp không thể đào tạo những con người chỉ biết lý thuyết, mà phải hình thành năng lực thực hành, khả năng thích ứng với công nghệ mới, với thị trường lao động biến động.
Bảo đảm quyền học nghề cho mọi người – tinh thần dân chủ trong giáo dục của Hồ Chí Minh
Một nét đặc sắc trong tư tưởng Hồ Chí Minh là tinh thần dân chủ, bình đẳng trong tiếp cận giáo dục, bao gồm cả giáo dục nghề nghiệp. Người khẳng định: “Mỗi người dân đều có quyền được học hành”[8]. Theo Người, học nghề không chỉ là quyền, mà còn là trách nhiệm của công dân đối với bản thân, gia đình và xã hội.
Với tinh thần ấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trương mở rộng mạng lưới đào tạo nghề, tạo cơ hội học tập cho các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thanh niên, phụ nữ, người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số. Người nhấn mạnh: “Vì lợi ích mười năm trồng cây, vì lợi ích trăm năm trồng người”[9], coi việc phát triển con người là yếu tố quyết định sự thành bại của cách mạng lâu dài.
Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong phát triển giáo dục nghề nghiệp hiện nay
Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục nghề nghiệp là di sản lý luận và thực tiễn quý báu, cần được tiếp tục nghiên cứu, lan tỏa và vận dụng trong mọi giai đoạn phát triển đất nước. Trong thời đại toàn cầu hóa, khi nguồn nhân lực chất lượng cao trở thành lợi thế cạnh tranh quốc gia, việc phát huy giá trị tư tưởng của Người không chỉ mang tính kế thừa mà còn là nhiệm vụ mang tầm chiến lược.
Xây dựng nền giáo dục nghề nghiệp mang bản sắc Việt Nam, hiện đại, hội nhập và vì con người – đó cũng chính là cách chúng ta tiếp bước con đường Hồ Chí Minh đã khai mở.
Trong bối cảnh mới, việc phát triển giáo dục nghề nghiệp cần tiếp tục kế thừa và vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh để tạo ra chuyển biến thực chất, bền vững. Một số định hướng lớn có thể kể đến:
Thứ nhất, phát triển giáo dục nghề nghiệp phải gắn chặt với nhu cầu của thị trường lao động và xu hướng chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ mới.
Thứ hai, bảo đảm cơ hội tiếp cận giáo dục nghề nghiệp cho mọi người, không để ai bị bỏ lại phía sau trong quá trình phát triển.
Thứ ba, đổi mới nội dung, phương pháp đào tạo theo hướng phát triển năng lực thực hành, sáng tạo, khởi nghiệp và học suốt đời.
Thứ tư, xây dựng đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục nghề nghiệp vừa “hồng” vừa “chuyên”, thấm nhuần đạo đức nghề nghiệp và tư tưởng phục vụ nhân dân.
Thứ năm, tăng cường liên kết giữa nhà trường – doanh nghiệp – nhà nước – xã hội nhằm huy động nguồn lực cho phát triển giáo dục nghề nghiệp.
Tất cả những định hướng ấy, nếu đặt trên nền tảng tư tưởng Hồ Chí Minh, sẽ góp phần định hình một hệ thống giáo dục nghề nghiệp hiện đại, nhân văn, công bằng và phát triển bền vững.
Việc nghiên cứu, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục nghề nghiệp cũng chính là góp phần thực hiện có hiệu quả Chiến lược Phát triển giáo dục nghề nghiệp giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Chương trình chuyển đổi số trong giáo dục nghề nghiệp đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030; Chỉ thị số 21-CT/TW ngày 4/5/2023 của Ban Bí thư về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Đặc biệt là Nghị quyết số 57-NQ/TW, ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về Đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia./.
Trần Quỳnh
[1] Hồ Chí Minh. Đường Kách mệnh. Hà Nội: Nhà xuất bản Sự thật (1959)
[2] Hồ Chí Minh. Thư gửi học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (ngày 05/9/1945)
[3] Hồ Chí Minh Toàn tập (Tập 5), Nxb. Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội – 2011.
[4] Hồ Chí Minh Toàn tập (Tập 6), Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội – 2011
[5] Hồ Chí Minh, Nói chuyện tại Đại hội Thanh niên Lao động tiên tiến toàn quốc, năm 1961, in trong Hồ Chí Minh Toàn tập (Tập 12), Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội – 2011, tr. 233
[6] Hồ Chí Minh, Sửa đổi lối làm việc, Nhà xuất bản Sự thật, năm 1947
[7] Hồ Chí Minh, Thư gửi học sinh trường Nguyễn Ái Quốc (năm 1951) , Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 6, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội – 2011, tr. 145.
[8] Hồ Chí Minh, Hiến pháp nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Lời mở đầu do Chủ tịch Hồ Chí Minh soạn thảo, năm 1946
[9] Hồ Chí Minh, Bài nói tại lễ khai giảng Trường Sư phạm Trung cấp Nguyễn Văn Tố (năm 1958) Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 10, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội – 2011, tr. 475.