Hotline: 
Mỗi dịp Trung thu, thị trường lồng đèn trên khắp cả nước lại sôi động. Bên cạnh những chiếc lồng đèn điện tử nhập khẩu phát sáng, phát nhạc đủ kiểu dáng, nghề làm lồng đèn truyền thống vẫn bền bỉ tồn tại trong đời sống văn hóa Việt Nam. Câu chuyện giữa “đèn Việt” và “đèn nhập” không chỉ là sự khác biệt về hình thức, mà còn cho thấy tình yêu nghề, sự kế thừa và ý thức giữ gìn văn hóa của người dân.
Lồng đèn truyền thống – giá trị văn hóa không thể thay thế
Trong ký ức của nhiều thế hệ, Trung thu gắn liền với những chiếc đèn ông sao, đèn cá chép, đèn kéo quân… làm bằng tre, giấy kiếng, giấy màu. Chúng tuy đơn sơ nhưng lại mang ý nghĩa tinh thần đặc biệt. Đó là niềm vui trẻ thơ khi rước đèn, là hình ảnh gắn với sân đình, xóm nhỏ, là một phần hồn Việt không thể phai nhạt.
Trong khi đó, lồng đèn nhập khẩu, đặc biệt từ Trung Quốc, xuất hiện ngày càng nhiều với mẫu mã bắt mắt, giá thành rẻ và có thêm chức năng phát nhạc, phát sáng nhiều màu. Tuy thuận tiện và hấp dẫn, nhưng những sản phẩm công nghiệp này khó có thể thay thế được giá trị tinh thần và tính biểu tượng của lồng đèn truyền thống.
Nghệ nhân Nguyễn Trí Tâm (Quận 11, TP.HCM) – người có hơn 40 năm làm nghề – chia sẻ: “Đèn điện tử thì lạ mắt, nhưng chiếc đèn ông sao hay đèn cá chép mới gợi lại ký ức Trung thu Việt. Đó là thứ ánh sáng gắn với tuổi thơ, với văn hóa dân tộc.” Với ông Tâm, làm đèn không chỉ là nghề mà còn là cách gìn giữ bản sắc.
Tình yêu nghề và trách nhiệm giữ gìn văn hóa
Nghề làm lồng đèn vốn không đem lại thu nhập cao, lại chịu sự cạnh tranh khốc liệt từ hàng ngoại. Dù vậy, nhiều nghệ nhân vẫn bám nghề, xem đó là trách nhiệm gìn giữ truyền thống. Tại làng nghề Phú Bình (TP. Thủ Đức), nghệ nhân Nguyễn Văn Quyền vẫn ngày ngày truyền nghề cho lớp trẻ. Ông tổ chức lớp học miễn phí, hướng dẫn học sinh làm đèn ông sao, đèn kéo quân. “Chỉ cần mỗi em biết làm một chiếc đèn truyền thống, là tôi tin văn hóa Trung thu Việt sẽ không mất đi,” ông Quyền chia sẻ.
Ngoài việc truyền nghề, nhiều nghệ nhân còn tham gia hội chợ, các hoạt động cộng đồng nhằm lan tỏa giá trị văn hóa. Điều này cho thấy nghề làm đèn không chỉ để mưu sinh, mà còn là một cách “giữ lửa” bản sắc. Trong khi lồng đèn nhập khẩu chỉ phục vụ nhu cầu giải trí ngắn hạn, thì lồng đèn thủ công là sản phẩm mang trong mình câu chuyện văn hóa.
Gắn bó với nghề hơn 30 năm, Nghệ nhân Nguyễn Trọng Bình không ít trải qua nhiều thăng trầm trong hành trình gìn giữ nghề thủ công của mình. Anh cho biết, vào những năm 1990-1995, khi lồng đèn điện tử bắt đầu xuất hiện và trở nên phổ biến, công việc của anh trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Lượng tiêu thụ lồng đèn truyền thống giảm sút nghiêm trọng, khiến anh phải tạm ngừng nghề trong 8 năm. Dù vậy, anh Bình vẫn kiên trì nhận thêm các bạn sinh viên làm thêm để kiếm thu nhập, hy vọng rằng qua việc truyền nghề, thế hệ trẻ sẽ biết trân quý và giữ gìn truyền thống văn hóa. Anh cũng rất tự hào khi thấy các con mình dần nối nghiệp, dù còn nhỏ nhưng đã bắt đầu học nghề một cách nghiêm túc. Với sự ủng hộ từ vợ và gia đình, anh tin rằng tình yêu và sự cống hiến của mình sẽ truyền cảm hứng cho các con và duy trì truyền thống gia đình một cách bền vững.
Không chỉ dừng lại ở việc sản xuất và kinh doanh, anh Bình còn luôn ấp ủ hy vọng về việc làm đẹp và quảng bá làng nghề Phú Bình. “Tôi hy vọng rằng, làng nghề lồng đèn Phú Bình sẽ ngày càng phát triển và được nhiều người biết đến. Đặc biệt, là truyền tải được tình yêu và niềm đam mê với nghề truyền thống của ông cha ta đến với các bạn trẻ, đó cũng là mong ước lớn nhất của tôi.” Nghệ nhân Nguyễn Trọng Bình khẳng định.
Lớp trẻ kế thừa và sáng tạo
Điều đáng mừng là ngày nay, thế hệ trẻ đã bắt đầu tiếp nối cha ông để giữ nghề. Không chỉ dừng lại ở việc làm lại các mẫu cũ, họ còn sáng tạo, cải tiến để phù hợp thị hiếu mới. Một trong những tấm gương tiêu biểu là chị Huỳnh Thị Thanh Loan (quận Bình Thạnh, TP.HCM). Thuộc thế hệ 8x, chị từng làm công việc văn phòng ổn định nhưng sau đó quyết định trở về nối nghiệp cha mẹ. Ngoài những mẫu đèn ông sao, cá chép quen thuộc, chị Loan thiết kế thêm các mẫu đèn hình nhân vật hoạt hình, siêu nhân, công chúa… nhưng vẫn giữ kỹ thuật thủ công truyền thống. Nhờ vậy, sản phẩm vừa gần gũi với trẻ em, vừa giữ được tinh thần Việt.
Câu chuyện của chị Loan cho thấy, kế thừa nghề không chỉ là bảo tồn nguyên trạng, mà còn là đổi mới để tồn tại. Đây cũng là hướng đi cần thiết để lồng đèn Việt có thể cạnh tranh và tồn tại trước sức ép của sản phẩm nhập khẩu.
Giữ lửa văn hóa trong hội nhập
Việc bảo tồn nghề làm lồng đèn không chỉ là trách nhiệm của nghệ nhân, mà cần sự chung tay của xã hội. Thời gian qua, nhiều địa phương đã tổ chức hội thi làm lồng đèn, các phiên chợ Trung thu, đưa hoạt động làm đèn giấy vào trường học để học sinh trải nghiệm. Những việc làm này góp phần tạo sân chơi, khuyến khích thế hệ trẻ hiểu và trân trọng giá trị truyền thống. Tuy nhiên, để nghề tồn tại lâu dài, cần thêm những chính sách hỗ trợ cụ thể. Đó có thể là hỗ trợ vốn, kết nối đầu ra cho sản phẩm, quảng bá rộng rãi qua du lịch và truyền thông. Quan trọng hơn, chính mỗi gia đình, mỗi phụ huynh cũng có thể góp phần gìn giữ văn hóa bằng việc lựa chọn mua cho con một chiếc lồng đèn Việt thay vì chỉ chọn hàng nhập khẩu tiện lợi.
Trong thời hội nhập, lồng đèn nhập khẩu xuất hiện là điều tất yếu. Nhưng nếu để chúng thay thế hoàn toàn, chúng ta sẽ đánh mất một phần ký ức và bản sắc dân tộc. Những tấm gương như nghệ nhân Nguyễn Trí Tâm, nghệ nhân Nguyễn Trọng Bình, nghệ nhân Nguyễn Văn Quyền hay chị Huỳnh Thị Thanh Loan đã cho thấy tình yêu nghề, sự kế thừa và khát vọng giữ gìn văn hóa. Mỗi chiếc lồng đèn truyền thống, dù giản dị, vẫn là ánh sáng giữ hồn Trung thu Việt. Để rồi, mỗi mùa trăng tháng Tám, khi trẻ em rước đèn trên khắp ngả đường, người lớn thêm tự hào vì văn hóa dân tộc vẫn đang được truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Quang Trung