Hotline: 
Vừa qua, tại kỳ họp lần thứ 47 của Ủy ban Di sản Thế giới (UNESCO) ở Paris, Pháp (13/7), một cột mốc lịch sử đã được ghi dấu khi UNESCO công nhận việc điều chỉnh ranh giới di sản thiên nhiên thế giới Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng (tỉnh Quảng Trị, Việt Nam) để mở rộng bao gồm Vườn quốc gia Hin Nam Nô (tỉnh Khăm Muộn, Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào).
Với tên gọi mới “Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng và Vườn quốc gia Hin Nam Nô”, di sản này không chỉ là biểu tượng của vẻ đẹp thiên nhiên mà còn mang ý nghĩa sâu sắc trong việc bảo tồn thiên nhiên, củng cố an ninh biên giới và thắt chặt tình hữu nghị giữa Việt Nam và Lào. Bài viết này phân tích ý nghĩa của di sản liên biên giới này và những điểm nhấn nổi bật làm nên giá trị toàn cầu của nó.
Bảo tồn thiên nhiên: Một di sản karst độc đáo
Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng và Vườn quốc gia Hin Nam Nô nằm tại giao điểm của dãy núi Annam và vành đai đá vôi Trung Đông Dương, tạo nên một trong những hệ thống karst đá vôi lâu đời và quy mô nhất châu Á, hình thành từ thời kỳ Paleozoic khoảng 400 triệu năm trước. Với hơn 220 km hang động và hệ thống sông ngầm, khu vực này được UNESCO công nhận dựa trên ba tiêu chí: địa chất và địa mạo (viii), hệ sinh thái (ix) và đa dạng sinh học (x).
Hệ thống karst của di sản này là minh chứng sống động cho các quá trình địa chất phức tạp, từ sự hình thành các hang động khổng lồ như Sơn Đoòng – hang động lớn nhất thế giới về đường kính – đến các thạch nhũ, hồ chứa canxit và sông ngầm. Sự đa dạng địa hình, từ rừng nhiệt đới ẩm ở độ cao thấp đến rừng karst khô ở độ cao lớn, đã tạo ra một môi trường sinh thái độc đáo. Hơn 4.200 loài thực vật và động vật được ghi nhận tại đây, bao gồm hơn 2.700 loài thực vật có mạch và 800 loài động vật có xương sống ở Phong Nha – Kẻ Bàng, cùng 1.500 loài thực vật và 536 loài động vật có xương sống ở Hin Nam Nô. Nhiều loài trong số này là đặc hữu, như vượn má trắng miền Nam, voọc đen và nhện săn khổng lồ – loài nhện lớn nhất thế giới theo sải chân, chỉ tìm thấy tại tỉnh Khăm Muộn.
Việc bảo tồn di sản này không chỉ giữ gìn các giá trị thiên nhiên độc đáo mà còn góp phần duy trì sự cân bằng sinh thái khu vực. Các hệ sinh thái phức tạp tại đây cung cấp môi trường sống cho các loài nguy cấp, đồng thời đóng vai trò như một “phòng thí nghiệm tự nhiên” cho nghiên cứu tiến hóa sinh thái. Kế hoạch quản lý của cả Việt Nam và Lào, với các hoạt động thực thi pháp luật và phát triển du lịch bền vững, đảm bảo rằng các giá trị này được bảo vệ cho các thế hệ tương lai. Đặc biệt, việc quản lý di sản liên biên giới đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa hai quốc gia, từ đó nâng cao nhận thức về bảo tồn thiên nhiên trên quy mô khu vực.
Củng cố an ninh biên giới thông qua hợp tác di sản
Di sản liên biên giới Phong Nha – Kẻ Bàng và Hin Nam Nô không chỉ là một kỳ quan thiên nhiên mà còn là biểu tượng của hợp tác xuyên biên giới, góp phần củng cố an ninh và hòa bình khu vực. Nằm tại vùng giáp ranh giữa tỉnh Quảng Trị (Việt Nam) và tỉnh Khăm Muộn (Lào), khu vực này có ý nghĩa chiến lược trong việc duy trì sự ổn định biên giới. Thay vì các tranh chấp lãnh thổ, hai quốc gia đã chọn con đường hợp tác để bảo vệ một di sản chung, biến biên giới thành cầu nối của tình hữu nghị và trách nhiệm.
Hợp tác quản lý di sản này được cụ thể hóa qua các kế hoạch hành động chung, bao gồm tuần tra biên giới, giám sát hệ sinh thái và kiểm soát các hoạt động khai thác tài nguyên. Những nỗ lực này không chỉ ngăn chặn các hoạt động bất hợp pháp như săn bắn trái phép hay khai thác gỗ mà còn tạo ra một mô hình hợp tác quốc tế trong quản lý tài nguyên thiên nhiên. Theo tinh thần Công ước UNESCO năm 1972, việc bảo vệ di sản thế giới liên biên giới giúp thúc đẩy hòa bình và an ninh thông qua các giá trị văn hóa và thiên nhiên chung. Việt Nam và Lào đã chứng minh rằng, thông qua di sản, hai nước có thể cùng nhau xây dựng một khu vực biên giới an toàn, bền vững và thân thiện.
Thắt chặt tình hữu nghị Việt Nam – Lào
Sự công nhận của UNESCO đối với di sản liên biên giới này là kết quả của hơn một thập kỷ hợp tác chặt chẽ giữa Việt Nam và Lào. Từ năm 2018, hai nước đã ký biên bản ghi nhớ về việc hỗ trợ Lào đưa Vườn quốc gia Hin Nam Nô trở thành di sản thế giới, với sự dẫn dắt của Bộ Văn hóa, Thể thao và du lịch Việt Nam và Bộ Thông tin, Văn hóa và Du lịch Lào. Hồ sơ đề cử được hoàn thiện và gửi tới UNESCO vào năm 2024, sau nhiều năm nghiên cứu, hội thảo và làm việc song phương.
Đoàn công tác Việt Nam, do Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương dẫn đầu, đã phối hợp với đoàn Lào tại kỳ họp lần thứ 47 của UNESCO để thảo luận về quản lý di sản liên biên giới. Các cơ quan như Cục Di sản Văn hóa, Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam và Ban Quản lý Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng đã hỗ trợ Lào xây dựng hồ sơ, chia sẻ kinh nghiệm quản lý và tổ chức các hội nghị trực tiếp lẫn trực tuyến. Sự hợp tác này không chỉ dừng ở cấp chính phủ mà còn mở rộng đến các cộng đồng địa phương, với sự tham gia tích cực của tỉnh Quảng Trị và tỉnh Khăm Muộn trong các hoạt động bảo tồn.
Phát biểu tại kỳ họp, Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương nhấn mạnh rằng di sản này là minh chứng cho mối quan hệ hữu nghị đặc biệt giữa Việt Nam và Lào, đồng thời đóng góp vào hòa bình toàn cầu. Bộ trưởng Văn hóa Lào cũng bày tỏ niềm tự hào khi Hin Nam Nô trở thành một phần của di sản thế giới, cam kết tiếp tục hợp tác với Việt Nam để quản lý và phát huy giá trị di sản. Sự kiện này không chỉ củng cố mối quan hệ ngoại giao mà còn tạo cơ hội để hai nước cùng nhau quảng bá văn hóa, du lịch và bảo tồn thiên nhiên trên trường quốc tế.
Những điểm nhấn nổi bật của di sản
Di sản Phong Nha – Kẻ Bàng và Hin Nam Nô nổi bật với những giá trị độc đáo, được UNESCO công nhận qua ba tiêu chí:
Tiêu chí (viii) – giá trị địa chất và địa mạo: Hệ thống karst nhiệt đới ẩm tại đây là một trong những hệ thống lớn nhất và nguyên vẹn nhất thế giới. Các hang động như Sơn Đoòng và Xe Bang Fai, với đường kính và tính liên tục kỷ lục, cùng các thạch nhũ và hồ chứa canxit, cung cấp bằng chứng về các quá trình địa chất hàng triệu năm. Sự đa dạng của các loại hang động – từ hang khô, hang bậc thang đến hang cây – là độc nhất vô nhị.
Tiêu chí (ix) – hệ sinh thái toàn cầu: Khu vực này bảo vệ các hệ sinh thái quan trọng thuộc vùng sinh thái rừng nhiệt đới Annam Bắc, Annam Nam và rừng ẩm ướt dãy Annam. Sự phức tạp của cảnh quan karst đã tạo ra nhiều hốc sinh thái, hỗ trợ các quá trình tiến hóa và sự phát triển của các loài đặc hữu, như lan, thu hải đường và các loài động vật hang động.
Tiêu chí (x) – đa dạng sinh học: Với hơn 4.200 loài thực vật và động vật, khu vực này là một trong những điểm nóng đa dạng sinh học toàn cầu. Các loài đặc hữu và nguy cấp, như vượn má trắng miền Nam, voọc đen và nhện săn khổng lồ, cùng hơn 200 loài bị đe dọa toàn cầu, làm nổi bật giá trị bảo tồn của di sản.
Ngoài ra, cảnh quan karst hùng vĩ, từ những đỉnh núi đá vôi đến rừng nhiệt đới rậm rạp, đã biến khu vực này thành điểm đến du lịch sinh thái hàng đầu. Sự kết hợp giữa vẻ đẹp thiên nhiên, giá trị khoa học và ý nghĩa văn hóa đã khiến di sản này trở thành biểu tượng của sự giao thoa giữa con người và thiên nhiên.
Tương lai và trách nhiệm chung
Để bảo vệ di sản liên biên giới này, Việt Nam và Lào đã xây dựng các kế hoạch quản lý riêng biệt nhưng phối hợp chặt chẽ, tập trung vào bảo tồn hệ sinh thái, phát triển du lịch bền vững và nâng cao nhận thức cộng đồng. Việt Nam, với kinh nghiệm quản lý các di sản thế giới như Vịnh Hạ Long và quần thể Yên Tử, sẵn sàng hỗ trợ Lào trong việc xây dựng quy định pháp luật, nghiên cứu khoa học và đánh giá sức tải du lịch. Hai nước cũng cam kết tăng cường sự tham gia của cộng đồng địa phương, đảm bảo rằng việc bảo tồn di sản mang lại lợi ích kinh tế và văn hóa cho người dân.
Di sản Phong Nha – Kẻ Bàng và Hin Nam Nô không chỉ là tài sản của Việt Nam và Lào mà còn là di sản của nhân loại. Việc được UNESCO công nhận là di sản liên biên giới đầu tiên giữa hai nước là minh chứng cho sức mạnh của hợp tác quốc tế trong bảo tồn thiên nhiên và thúc đẩy hòa bình. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và áp lực phát triển, trách nhiệm bảo vệ di sản này đòi hỏi sự chung tay của cả cộng đồng quốc tế, từ các nhà khoa học, nhà quản lý đến du khách.
Sự công nhận của UNESCO đối với di sản thế giới Phong Nha – Kẻ Bàng và Hin Nam Nô là một bước tiến quan trọng trong việc bảo tồn thiên nhiên, củng cố an ninh biên giới và thắt chặt tình hữu nghị Việt – Lào. Với những giá trị địa chất, sinh thái và đa dạng sinh học độc đáo, di sản này không chỉ là niềm tự hào của hai quốc gia mà còn là di sản chung của nhân loại. Thông qua hợp tác xuyên biên giới, Việt Nam và Lào đã và đang viết nên một câu chuyện thành công về bảo tồn và đoàn kết, góp phần vào sứ mệnh bảo vệ hành tinh theo tinh thần UNESCO.
Nhất Nam