Hotline: 
Mời đọc:
– Bài 1: Quan điểm, đường lối của Đảng về phát triển trường phổ thông dân tộc nội trú
– Bài 2: Trường phổ thông dân tộc nội trú – Mũi nhọn giáo dục dân tộc
Khu vực biên giới chủ yếu ở vùng sâu, vùng xa, đặc biệt khó khăn, song lại là địa bàn trọng yếu về quốc phòng, an ninh, nơi tập trung sinh sống của đông đồng bào DTTS luôn cần được ưu tiên phát triển toàn diện nhằm thực hiện kế sách lâu dài của quốc gia là “Hưng biên phú dân”. Trong đó thúc đẩy phát triển mạnh mẽ giáo dục ở vùng biên giới là con đường đúng đắn giúp đồng bào yên tâm bám đất, giữ vững biên cương, chủ quyền lãnh thổ quốc gia; đồng thời thúc đẩy khu vực này phát triển mạnh mẽ trong Kỷ nguyên mới của dân tộc.
Sau công cuộc “sắp xếp lại giang sơn”, từ 01/7/2025, khu vực biên giới nước ta có 443 xã, 107 phường, 13 đặc khu thuộc 30 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Riêng khu vực biên giới đất liền có 248 xã, phường thuộc 22 tỉnh. Theo thống kê của các địa phương, tại các xã biên giới đất liền hiện có 956 trường phổ thông với quy mô 625.255 học sinh. Tổng số học sinh có nhu cầu nội trú, bán trú theo thống kê sơ bộ là 332.019 học sinh. Hiện mới có gần 59.000 học sinh đang học tại 22 trường PTDTNT và 160 trường PTDTBT. Như vậy, còn khoảng hơn 273.000 học sinh có nhu cầu nhưng chưa được học tại các trường nội trú, bán trú mà đang học tại các trường phổ thông. Điều này cũng có nghĩa là còn rất nhiều học sinh người DTTS ngày ngày vẫn phải ngược dốc cao, lội suối sâu, đi bộ xa trên con đường gập ghềnh, gian nan tìm đến với con chữ. Theo kết quả Điều tra 53 DTTS lần thứ III năm 2024, khoảng cách từ nhà đến trường của học sinh DTTS vùng biên giới theo các bậc tiểu học, THCS, THPT lần lượt là 2,6 km, 4,7 km và 17,9 km, cao hơn mức chung của 53 DTTS. Trong đó, học sinh hai dân tộc Ơ Đu và Rơ Măm phải di chuyển quãng đường rất xa từ nhà đến trường THPT, tương ứng là 49,7 km và 43,9 km (lần điều tra trước là 52,2 km và 44,3 km). Khoảng cách từ nhà đến trường quá xa đã hạn chế học sinh DTTS tiếp cận các cơ sở cung cấp dịch vụ giáo dục công lập.
Đánh giá đúng vị trí, vai trò của giáo dục trong phát triển kinh tế – xã hội vùng biên nên giữa bộn bề công việc phải chỉ đạo mà toàn là những việc mới, việc khó, việc chưa từng có tiền lệ, nhưng chỉ hơn nửa tháng sau khi chính quyền hai cấp đi vào vận hành, ngày 18/7/2025, Bộ Chính trị đã ban hành Thông báo số 81-TB/TW thống nhất chủ trương đầu tư xây dựng các trường phổ thông nội trú liên cấp tiểu học và THCS tại 248 xã biên giới đất liền, coi đây là một nhiệm vụ trọng tâm, quan trọng trong phát triển kinh tế – xã hội và thực hiện chính sách dân tộc nhằm nâng cao dân trí, chất lượng nhân lực, tạo nguồn cán bộ là người dân tộc địa phương, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho đồng bào vùng biên giới, góp phần củng cố quốc phòng, an ninh.
Theo yêu cầu của Bộ Chính trị, trước mắt, thí điểm đầu tư hoàn thành xây mới hoặc cải tạo 100 trường trong năm 2025 (chậm nhất là đến thời điểm khai giảng năm học sau). Các trường này sẽ là hình mẫu để sau đó tiếp tục triển khai diện rộng, hoàn thành mục tiêu đầu tư xây dựng 248 trường trong 2 – 3 năm tới. Các trường được đầu tư phải bảo đảm tiêu chuẩn kỹ thuật, quy mô, diện tích trường, lớp; có đủ cơ sở vật chất phục vụ việc học tập, rèn luyện văn hóa, tinh thần, thể chất, điều kiện sinh hoạt và tuyệt đối an toàn.
Chủ trương của Bộ Chính trị là hoàn toàn đúng đắn, kịp thời, nhân văn và mang tầm chiến lược, thể hiện sự quan tâm của Trung ương đối với sự nghiệp giáo dục ở vùng đồng bào DTTS&MN. Có thể thấy, sau sắp xếp chính quyền hai cấp, diện tích xã biên giới đã lớn gấp 3, 4 lần trở lên so với trước nên nếu dồn về học tại trung tâm xã thì học sinh tiểu học sẽ phải đi học xa hơn; cấp huyện thì đã bỏ vấn đề cấp thiết đặt ra là cần giải quyết nhanh, hiệu quả bài toán giảm khoảng cách tới trường cho học sinh, đồng thời thống nhất mô hình quản lý mới đối với trường PTDTNT trước đây phân cấp cho cấp huyện quản lý. Mặt khác, qua rà soát ở hầu hết xã biên giới, cơ sở vật chất các trường đều xuống cấp, thiếu phòng chức năng, chưa đủ diện tích tối thiểu 5ha… đã và đang ảnh hưởng đến chất lượng dạy và học của giáo viên và học sinh.
Trong tình hình đó, như Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn đánh giá, việc xây dựng trường học mới không đơn thuần là thay thế một trường hiện hữu mà là dịp để tái cấu trúc toàn bộ hệ thống giáo dục ở cấp xã. Hiện nhiều xã có tới 17 – 20 điểm trường nhỏ, phân tán. Trường trung tâm khi hoàn thành sẽ gom học sinh từ các điểm trường này về học tập tập trung; một số điểm trường lẻ sẽ được giải thể để nâng cao hiệu quả vận hành. Mô hình tổ chức các trường được xác định là kết hợp giữa nội trú và bán trú: học sinh tiểu học ở gần nhà vẫn học tại các điểm trường hiện có; học sinh ở xa hoặc gần khu vực xây trường mới sẽ học tại trường trung tâm, theo hình thức bán trú hoặc nội trú tùy điều kiện cụ thể.
Xây trường phổ thông liên cấp tại xã biên giới còn là bước đi bài bản từ sớm, từ xa phục vụ công tác phát triển nguồn nhân lực người DTTS. Học sinh DTTS ngay từ bậc tiểu học đã có cơ hội tiếp cận với mô hình giáo dục ưu việt, nhằm tăng tỷ lệ đi học đúng độ tuổi, đúng tuyến. Học sinh THCS không còn phải đi bộ nhiều km đến trường, hoặc phải khó khăn chọn lựa giữa việc tiếp tục đi học hay bỏ học để ở nhà phụ giúp cha mẹ làm việc, từ đó giảm thiểu tình trạng bỏ học, kết hôn sớm. Được học hành bài bản, đầy đủ từ nhỏ, lớn lên, các em sẽ có tri thức, có cơ hội việc làm tốt hơn, ngoài nuôi sống bản thân còn có khả năng giúp gia đình và cộng đồng cùng phát triển.
Chưa tới 10 ngày sau khi Bộ Chính trị ban hành Thông báo số 81-TB/TW, sáng 27/7/2025, tại tỉnh Điện Biên, trực tiếp Tổng Bí thư Tô Lâm đã dự Lễ khởi công xây dựng Trường liên cấp Tiểu học, THCS xã Si Pa Phìn thể hiện sự quan tâm đặc biệt của Bộ Chính trị, Ban Bí thư với sự nghiệp giáo dục ở vùng biên. “Xây dựng trường lớp không chỉ để các cháu có điều kiện học tập tốt hơn, mà còn là hướng tới mục tiêu lâu dài để nâng cao chất lượng đời sống nhân dân vùng biên giới, góp phần giữ gìn chủ quyền lãnh thổ quốc gia từ gốc rễ, đó là con người, là cộng đồng dân cư gắn bó với đất, với rừng, với đường biên cột mốc” – Tổng Bí thư Tô Lâm nói.
Ngay trong tối 27/7, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính trực tiếp chủ trì cuộc họp triển khai Kết luận của Bộ Chính trị, chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm về chủ trương đầu tư xây dựng trường học cho các xã biên giới. Thủ tướng nhấn mạnh đây là quyết sách lớn, quan trọng, phải khẩn trương tổ chức thực hiện thành công, ý nghĩa và yêu cầu triển khai chiến dịch xây dựng 100 trường tại 100 xã biên giới đất liền, chậm nhất tới 30/8/2026 phải hoàn thành, với tinh thần “thần tốc, táo bạo”.
Mệnh lệnh “thần tốc, táo bạo” của người đứng đầu Chính phủ làm chúng ta nhớ lại cách đây hơn 50 năm, ngày 7/4/1975, Đại tướng Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp đã ký bức điện khẩn với nội dung “Thần tốc, thần tốc hơn nữa, táo bạo, táo bạo hơn nữa, tranh thủ từng phút, từng giờ, xốc tới mặt trận, giải phóng miền Nam”. Mật lệnh lịch sử đó của Đại tướng đã thúc giục quân ta tiến lên, góp phần quan trọng tạo nên Đại thắng Mùa xuân năm 1975, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước. 50 năm sau, tinh thần đó lại vang lên trong công cuộc xây dựng trường học tại các xã biên giới, trong khoảng thời gian rất ngắn, từ năm 2025 – 2027, với tổng mức vốn đầu tư dự kiến khoảng 37 nghìn tỷ đồng chủ yếu từ ngân sách trung ương khiến chúng ta có quyền kỳ vọng và tin tưởng vào sự thành công của cuộc cách mạng chấn hưng giáo dục cho con em nhân dân các dân tộc ở nơi phên dậu Tổ quốc.
Thực hiện chỉ đạo của Trung ương, ngay trước thềm năm học mới 2025 – 2026, nhiều địa phương đã khởi công xây dựng trường liên cấp cho các xã biên giới. Dự kiến đến trước ngày 02/9/2025, sẽ có 31 trường được khởi công. Chứng kiến các sự kiện đó ở nơi biên cương xa xôi, có lẽ không chỉ anh Tẩn Văn Minh ở bản Thèn Sinh, xã Phong Thổ, tỉnh Lai Châu mà toàn thể đồng bào các dân tộc nơi phên dậu Tổ quốc đều vui mừng, tin tưởng sắp tới con em mình ngay từ bậc tiểu học sẽ được học tại các ngôi trường khang trang, được đầu tư bài bản, có đầy đủ trang thiết bị không thua kém các trường học ở trung tâm tỉnh, ở vùng đồng bằng, đô thị; để từ mái trường này, con em đồng bào sẽ có tri thức, có tương lai mới tốt đẹp hơn.
Cổ nhân đã dạy: “Phi trí bất hưng”, không có tri thức không có sự phát triển bền vững. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng căn dặn: “Vì lợi ích mười năm phải trồng cây. Vì lợi ích trăm năm phải trồng người”. Con người là nền tảng, là yếu tố quyết định sự phát triển bền vững. Trong điều kiện hội nhập quốc tế và cạnh tranh gay gắt như hiện nay, khi nguồn tài nguyên thiên nhiên ngày càng thu hẹp thì chất lượng nguồn nhân lực càng được đặt lên hàng đầu. Đổi mới nhận thức về phát triển nguồn nhân lực ở vùng đồng bào DTTS&MN hiện nay là phải nhanh chóng chuyển vùng đồng bào DTTS&MN từ một nơi chỉ cung cấp nguồn lao động phổ thông giá rẻ sang cung cấp lao động tri thức có trình độ cao để có thể bắt kịp làn sóng công nghệ đang thay đổi nhanh.
Từ tinh thần chỉ đạo “thần tốc, táo bạo” của Trung ương, chỉ hơn hai năm nữa thôi, những mái trường nội trú liên cấp khang trang sẽ hiện hữu nơi biên cương Tổ quốc như một biểu tượng của sự phát triển đất nước, đồng thời làm bệ đỡ để ngành Giáo dục thực hiện sứ mệnh cao cả là cung cấp kiến thức, khai phóng tiềm năng con người, đưa giáo dục trở thành chiếc chìa khoá vàng giúp học sinh vùng biên mở cánh cửa tư duy, vượt lên làm chủ cuộc sống và vững vàng tiến vào vào Kỷ nguyên vươn mình của đất nước.
Song song với chỉ đạo triển khai xây dựng trường, hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang tiến hành quy trình xây dựng hồ sơ sửa đổi Luật Giáo dục theo hướng bổ sung loại trường “Phổ thông nội trú” vào khoản 1 Điều 61 do trường PTDTNT, trường PTDTBT là 02 loại hình trường chuyên biệt đã được quy định trong Luật. Trường phổ thông nội trú liên cấp Tiểu học &THCS ở xã biên giới theo chủ trương của Bộ Chính trị là mô hình mới, đối tượng học là học sinh trên địa bàn xã biên giới bao gồm cả học sinh người Kinh. Việc sửa đổi Luật để giúp các trường phổ thông nội trú liên cấp hoạt động hiệu quả, ổn định.
Năm học mới đang đến gần. Mùa tựu trường năm nay trùng với thời điểm toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta hân hoan chào mừng Kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9. Trong thời khắc hân hoan đó, chúng ta có quyền tự hào về thành tựu phát triển đất nước nói chung, lĩnh vực giáo dục ở vùng đồng bào DTTS&MN nói riêng. Trong 8 thập niên qua, mô hình trường PTDTNT luôn là một điểm sáng. Nay, với mô hình mới trường phổ thông nội trú liên cấp tiểu học và THCS ở 248 xã biên giới dành cho cả con em đồng bào DTTS và con em người Kinh, chắc chắn sẽ góp phần xóa bỏ ranh giới giữa các vùng miền, tạo điều kiện cho học sinh dù ở vùng khó khăn vẫn được đảm bảo quyền được học tập, được hưởng thụ các dịch vụ giáo dục như vùng phát triển, phù hợp với cam kết của Việt Nam thực hiện Chương trình Nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững của Liên hợp quốc, trong đó có mục tiêu: “Đảm bảo nền giáo dục có chất lượng, công bằng, toàn diện và thúc đẩy các cơ hội học tập suốt đời cho tất cả mọi người”./.
Trần Hồng Quỳnh – Hoàng Thị Phương Liên