Giáo dục nghề nghiệp bước vào giai đoạn bản lề: Tái cấu trúc hệ thống và thích ứng để phát triển bền vững

Báo cáo mới đây của Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên cho thấy năm học 2024–2025 là giai đoạn bản lề trong triển khai Nghị quyết 71-NQ/TW và Chỉ thị 21-CT/TW về đổi mới, phát triển giáo dục nghề nghiệp (GDNN) và giáo dục thường xuyên (GDTX). Công tác chỉ đạo, điều hành đã ghi nhận nhiều chuyển biến tích cực, đặc biệt ở việc hoàn thiện thể chế.

Dự án Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) đang được xây dựng với nhiều điểm mới quan trọng như: Tăng quyền tự chủ cho các cơ sở đào tạo; Mở rộng liên thông lên giáo dục đại học; Đẩy mạnh phân cấp quản lý;…

Các cơ sở GDNN đang tập trung vào các ngành có nhu cầu cao về tuyển dụng

Tính đến tháng 9/2025, cả nước có 1.163 cơ sở GDNN, trong đó hơn 55% là ngoài công lập. Công tác tuyển sinh tiếp tục duy trì ổn định, đạt 2,43 triệu người trong năm 2024 và gần 1 triệu người chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025. Đáng chú ý, gần 250 trường cao đẳng đã tham gia hệ thống tuyển sinh chung cùng đại học, mở rộng cơ hội học tập và nâng cao khả năng liên thông cho học sinh – sinh viên.

TP.HCM: Hệ thống GDNN lớn nhất cả nước, bước vào giai đoạn tái cấu trúc mạnh mẽ

Riêng TP.HCM hiện có 481 cơ sở GDNN, gồm 77 trường cao đẳng, 77 trường trung cấp, 29 trung tâm GDTX – GDNN, 74 trung tâm GDNN và 224 cơ sở hoạt động GDNN khác. Trong hệ thống công lập, thành phố có 19 trường cao đẳng, 19 trường trung cấp và 41 trung tâm GDTX, trung tâm GDNN – GDTX.

Theo bà Trương Hải Thanh – Phó Giám đốc Sở GD&ĐT TP.HCM, việc sắp xếp lại địa giới hành chính mở ra cơ hội tái cấu trúc toàn bộ hệ thống GDNN của thành phố. Phương án tổ chức mới dự kiến giữ lại 19 trường cao đẳng và 2 trường trung cấp do doanh nghiệp nhà nước quản lý (đơn vị tự chủ nhóm 1), đồng thời hình thành 37 trường trung học nghề phục vụ phân luồng sau THCS.

Trong giai đoạn 2021 – 2025, hệ thống GDNN tại TP.HCM đã tuyển sinh và đào tạo cho hơn 1,5 triệu người học. Tỷ lệ lao động qua đào tạo của thành phố đã tăng lên khoảng 88,1% vào đầu năm 2025, đây là mức cao nhất cả nước. Hiện thành phố có 100 chương trình đào tạo được kiểm định chất lượng, gồm 4 chương trình đạt chuẩn ABET (Mỹ).

Không sáp nhập cơ học, ưu tiên tinh gọn và nâng cao chất lượng

Theo định hướng của Bộ GD&ĐT, việc tái cấu trúc hệ thống GDNN và GDTX sẽ được thực hiện theo tinh thần “không sáp nhập cơ học”. Chỉ những cơ sở yếu, quy mô nhỏ, không còn khả năng tuyển sinh mới xem xét tổ chức lại. Các trường có thế mạnh, đặc biệt trong nhóm ngành kinh tế – kỹ thuật hoặc các lĩnh vực đặc thù, cần được tăng cường đầu tư để trở thành nòng cốt.

Đối với các trung tâm GDNN và GDTX, Bộ GD&ĐT khẳng định không chuyển đổi sang mô hình “Trung học nghề” vì hai loại hình có chức năng khác nhau. GDNN và GDTX phục vụ đào tạo thường xuyên, chuyển đổi nghề cho người trưởng thành còn Trung học nghề hướng đến học sinh sau THCS, kết hợp đào tạo nghề với văn hóa để thực hiện phân luồng. Ngoài ra, trong bối cảnh thiếu trường THPT, các trung tâm GDTX vẫn phải đảm nhận một phần dạy phổ thông, nhưng về lâu dài cần quay về đúng chức năng.

Những thay đổi của các cơ sở GDNN trước yêu cầu tái cấu trúc.

Trước yêu cầu đổi mới và tái cấu trúc hệ thống, các cơ sở GDNN trên cả nước, đặc biệt tại TP.HCM, đang triển khai nhiều giải pháp thích ứng:

Tăng cường tự chủ và quản trị hiện đại: Các trường chủ động điều chỉnh chương trình, mở ngành theo nhu cầu thị trường, đổi mới quản trị dựa trên số liệu, tăng hợp tác doanh nghiệp và áp dụng mô hình vận hành linh hoạt theo chuẩn quốc tế.
Xây dựng hệ sinh thái đào tạo theo nhu cầu doanh nghiệp: Nhiều cơ sở đẩy mạnh xu hướng đào tạo theo “đặt hàng”, phối hợp doanh nghiệp xây dựng chương trình, đào tạo kỹ năng thực hành, đồng thời mở rộng mô hình thực tập hưởng lương và đào tạo kép.
Chuẩn hóa chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế: Không chỉ các trường ở TP.HCM có chương trình đạt chuẩn ABET, nhiều trường cao đẳng trong cả nước đang triển khai kiểm định theo tiêu chuẩn ASEAN TVET, UK NOCN… nhằm nâng chất lượng đầu ra và tăng cơ hội liên thông quốc tế.
Đẩy mạnh chuyển đổi số trong giảng dạy và quản lý: Hệ thống quản lý học tập (LMS), mô phỏng số, phòng thực tế ảo nghề nghiệp, đánh giá năng lực trực tuyến đang được áp dụng rộng rãi, giúp tiết kiệm chi phí và linh hoạt hơn cho người học.
Tái cơ cấu ngành nghề, ưu tiên nhóm ngành mũi nhọn: Nhiều cơ sở tập trung vào các ngành có nhu cầu cao như công nghệ thông tin, logistics, tự động hóa, thiết kế, năng lượng xanh, chăm sóc sức khỏe, dịch vụ sáng tạo… đồng thời giảm dần các ngành tuyển sinh thấp kéo dài.
Mở rộng liên kết quốc tế và liên thông đại học: Các chương trình liên thông được mở rộng, đặc biệt sau khi dự án Luật GDNN (sửa đổi) tăng quyền tự chủ và liên thông với giáo dục đại học. Đây là xu hướng được học sinh – sinh viên ưa chuộng.

Giai đoạn 2024–2025 đánh dấu bước chuyển quan trọng của hệ thống GDNN Việt Nam. Việc tái cấu trúc theo hướng tinh gọn, nâng chất và tăng tự chủ không chỉ giúp các cơ sở GDNN nâng cao năng lực cạnh tranh, mà còn tạo ra lực lượng lao động chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội trong thời kỳ mới.

Quang Trung